💡 Kto popiera przemoc polityczną? Badanie z 2020 roku wykazało, że około 40% amerykańskich Demokratów i Republikanów w USA uważa, że przemoc polityczna jest poniekąd uzasadniona. Zaledwie dwa lata wcześniej tylko 10% ankietowanych podzielało to zdanie. Statystykom wtóruje coraz wyraźniejsza radykalizacja zachowań (np. atak na Kapitol Stanów Zjednoczonych ze stycznia 2021 roku). Rosnące nierówności ekonomiczne i konsekwencje zmiany klimatu tylko nasilają konflikty międzygrupowe i napięcia społeczne. Świat nauki nie pozostaje obojętny na bieżące wydarzenia i aktywnie zgłębia mechanizmy napędzające przemoc polityczną.
📑 Metaanaliza badań, opublikowana w 2021 roku, wymienia ponad 37 czynników związanych z wyborem przemocy jako środka do celu. Badacze wskazują też na procesy chroniące przed nasileniem przemocy. Możemy ułożyć te czynniki według wielkości ich wpływu. Tak zwana obsesyjna pasja do ideologii znajduje się wśród najważniejszych czynników ryzyka. Jest ona częścią Dualistycznego Modelu Pasji Ideologicznej autorstwa Valleranda i współpracowników. Model zakłada istnienie dwóch różnych rodzajów pasji: harmonijnej i obsesyjnej. Oba z nich odznaczają się podobnym poziomem zaangażowania (natężeniem motywacji), ale różnią się realizacją wartości i przekonań cenionych przez ludzi (jakością motywacji).
👤 Pasja harmonijna charakteryzuje się silnym pragnieniem realizacji własnej ideologii politycznej lub religijnej, lecz pragnienie to znajduje się pod kontrolą danej osoby. Działalność ideologiczna nie jest głównym rdzeniem jej tożsamości, nie wiąże się też ściśle z samooceną tej osoby. Jej zachowanie jest zatem bardziej elastyczne i zrównoważone pod względem innych obszarów życia. Silne pragnienie realizacji własnych przekonań i wartości w pasji obsesyjnej jest poniekąd niekontrolowane – działalność ideologiczna jest wtedy kluczowa dla poczucia wartości i tożsamości takich zaangażowanych pasjonatów. Wypiera ona jednocześnie realizację wszelkich innych celów życiowych.
✊ Zarówno harmonijna jak i obsesyjna pasja są pozytywnie związane z zaangażowaniem ideologicznym, ale przewidują różne jego formy. Np. nacjonaliści z Quebecu, którzy odznaczali się wysoko obsesyjnymi wynikami, preferowali agresywne i przemocowe metody osiągania swoich celów politycznych. Natomiast ci, którzy uzyskiwali wysoko harmonijne wyniki, preferowali metody pokojowe i demokratyczne. Podobne wyniki zaobserwowano wśród aktywistek i aktywistów środowiskowych.
👉 Wiemy więc, że obsesyjna pasja motywuje ludzi do używania przemocy przy działaniach politycznych. Jednak to, jakimi osobami są zaangażowani pasjonaci polityczni także ma duże znaczenie. Jocelyn J. Bélange wraz z zespołem opisał relacje między dwoma rodzajami pasji, zaangażowaniem ideologicznym, wsparciem dla przemocowego vs. pokojowego aktywizmu a osobowością. Skoncentrował się tutaj na Mrocznej Tetradzie: psychopatii, makiawelizmie, narcyzmie i sadyzmie. Wszystkie wymienione cechy osobowości mają wspólny “bezduszny rdzeń” – brak empatii wobec innych – oraz wiążą się z przejawianiem zachowań antyspołecznych.
🗽 W badaniach korelacyjnych przeprowadzonych w USA wzięły udział trzy grupy polityczne: zadeklarowani Demokraci, Republikanie oraz zwolennicy bardzo aktywnego wówczas ruchu Black Lives Matter. Zabieg ten miał służyć weryfikacji, czy zaobserwowane wzorce są uniwersalne ideologicznie. Wykazano, że:
🫂 Harmonijna pasja i zaangażowanie ideologiczne przewidywały wsparcie dla pokojowego aktywizmu. Obsesyjna pasja przewidywała wsparcie dla przemocowych form działania.
📌 Obsesyjna pasja wchodziła w interakcję z sadyzmem we wszystkich trzech grupach. Związek między obsesyjną pasją a wsparciem dla przemocowego aktywizmu był istotny tylko wśród wysoce sadystycznych osób – relacja nie była istotna wśród osób odznaczających się niskim poziomem sadyzmu. Wyniki dotyczące pozostałych cech Mrocznej Tetrady były niejednoznaczne.
🌱 Aby zweryfikować przyczynowo-skutkowość zaobserwowanej dynamiki, zespół przeprowadził eksperyment na grupie zadeklarowanych aktywistek i aktywistów ekologicznych. Niekliniczny sadyzm stanowi stabilną cechę osobowości. Natomiast to, czy pasja ideologiczna jest harmonijna czy obsesyjna, może zależeć od kontekstu społecznego. W opisywanych badaniach rodzaj pasji wywoływano zmieniając instrukcję badania. W „obsesyjnym” warunku eksperymentalnym uczestniczkom i uczestnikom polecono opisać sytuację, podczas której trudno było im kontrolować chęć działania w sprawie ekologii. Dodatkowo taką sytuację, podczas której czuli, że dane działania były jedyną rzeczą, która ich naprawdę interesowała. W warunku „harmonijnym” instrukcja dotyczyła opisu sytuacji, w której zaangażowanie środowiskowe danej osoby współgrało z innymi sferami jej życia i zostawiało przestrzeń na inne doświadczenia i cele. Zaobserwowano, że:
❗ Żaden warunek eksperymentalny sam w sobie nie przewidywał wsparcia dla pokojowego czy przemocowego aktywizmu.
📈 Niekliniczny sadyzm wchodził w istotną interakcję z warunkami eksperymentalnymi – wśród osób wysoce sadystycznych, wzbudzenie obsesyjnej pasji prowadziło do wyboru przemocowych form działania.
⚙️ Wśród ograniczeń swojego modelu badawczego, zespół wymienił między innymi brak możliwości uogólnienia wyników na grupy religijne oraz szczególnie ekstremistyczne. Samoopisowe metody pomiaru są dodatkowo podatne na błąd związany z tendencyjnym odpowiadaniem (chęć prezentowania się w dobrym świetle). Jakie w związku z tym wystosowano sugestie dla przyszłych badań?
Więcej szczegółów oraz pełna bibliografia w oryginalnym artykule.